Ποῖος εἶναι ὁ κανονικὸς Ἐπίσκοπος τοῦ Ἁγίου Ὄρους;

ΕΙΣ ΤΟ φύλλον τοῦ Ο.Τ. τῆς 10ης Ἰουλίου 2015 (ἀρ. φ. 2077) ἐδηµοσιεύσαµεν ἐκτενὲς ἄρθρον-ἀπάντησιν µὲ τίτλον «Περὶ τοῦ ζητήµατος τῆς πνευµατικῆς δικαιοδοσίας τοῦ Ἁγίου Ὄρους» ἔπειτα ἀπὸ ἐπιστολὴν ἀναγνώστου, ὁ ὁποῖος µᾶς ἐφιστοῦσε τὴν προσοχὴν εἰς τὴν διαδεδοµένην ἀλλὰ ἐσφαλµένην ἄποψιν ὅτι «Τὸ Ἅγιον Ὄρος ὑπάγεται ἀνέκαθεν ἐκκλησιαστικῶς καὶ πνευµατικῶς στὸ Οἰκουµενικὸ Πατριαρχεῖο καὶ µνηµονεύεται τὸ ὄνοµα τοῦ ἑκάστοτε Πατριάρχη». Εἰς τὴν ἀπάντησίν µας κατεδείξαµεν ὅτι ἕως τουλάχιστον τὸ 1313 µ.Χ. ὁ Οἰκ. Πατριάρχης δὲν εἶχε καµίαν ἀπολύτως δικαιοδοσίαν εἰς τὸ Ἅγιον Ὄρος, διότι ἡ Χερσόνησος τοῦ Ἄθω ὑπήγετο πάντοτε κανονικῶς εἰς τὴν ἐπισκοπὴν Ἱερισσοῦ καὶ ὁ Μητροπολίτης Ἱερισσοῦ ὡς ἐπιχώριος Ἐπίσκοπος εἶχε τὰ δικαιώµατα µνηµονεύσεως, ἱεροτελεστιῶν καὶ χειροτονιῶν. Τὰ κατωχυρωµένα ἱστορικῶς καὶ κανονικῶς δικαιώµατα τοῦ Μητρ. Ἱερισσοῦ, ὄχι µόνον δὲν συνεπάγονται κατάργησιν τοῦ αὐτοδιοικήτου τοῦ Ἁγίου Ὄρους, ἀλλὰ ἐνίσχυσιν αὐτοῦ. Αὐτὸ ἀπέδειξεν ἡ ἱστορία, καθὼς ὡς Μητροπολίτης –καὶ µάλιστα ἀνίσχυρος- δὲν ἠδύνατο νὰ ἐπεµ- βαίνη (ἄλλωστε ὅσες φορὲς τὸ ἐπεδίωξε δὲν ἐπέτυχε τίποτε, ἐφόσον δὲν διέθετεν οὔτε τὸ δικαίωµα ἀλλὰ οὔτε τὴν δύναµιν) καὶ ἁπλῶς προσεφέρετο ὁ ἴδιος εἰς τὴν διάθεσιν τῶν Ἱ. Μονῶν. Ἀντιθέτως πρὸς τὸν Πατριάρχην, ὁ ὁποῖος ἀπέκτησε µεγάλον ἔλεγχον κατὰ τὴν Τουρκοκρατίαν καὶ ἔφθασεν εἰς τὸ σηµεῖον νὰ ἐπιθυµῆ νὰ ὑπαγάγη τὸ Ἅγιον Ὄρος εἰς τὴν ἄµεσον δικαιοδοσίαν του, πρᾶγµα τὸ ὁποῖον δὲν ἐπέτυχε, µετὰ ἀπὸ ἀντιδράσεις Ἁγιορειτῶν. Τὰ δικαιώµατα τοῦ Μητρ. Ἱερισσοῦ ἀπετέλουν ἐξασφάλισιν τῶν Ἁγιορειτῶν, διότι διεσφάλιζαν τὴν τήρησιν τῆς Ὀρθοδόξου Παραδόσεως, δηλ. τοῦ ἐδαφικοῦ κριτηρίου διὰ τὴν ἀποφυγὴν ὁποιασδήποτε ὑπερορίας ἀντικανονικῆς πράξεως καὶ τὴν µετατροπὴν τοῦ Ἄθω εἰς κάποιου εἴδους Πατριαρχικοῦ «παποβικαριάτου».

Ἡ ἐσφαλµένη ἀντίληψις Σήµερα ἐπανερχόµεθα εἰς τὸ συγκεκριµένον ζήτηµα, διότι διεπιστώσαµεν ὅτι ἡ ἐσφαλµένη ἄποψις περὶ τῆς πνευµατικῆς δικαιοδοσίας τοῦ Ἁγίου Ὄρους εἶναι ἑδραιωµένη καὶ ἀγνοοῦνται παντελῶς τὰ ὅσα ἅπτονται τῶν ἱστορικῶν καὶ κανονικῶν δικαιωµάτων τοῦ Μητρ. Ἱερισσοῦ, ὡς ἐφανερώθη ἀπό τήν ἐπιστολήν πού ἀπέστειλεν ὁ Παν. Οἰκ. Πατριάρχης εἰς τήν Ἱ. Μονήν Χιλανδαρίου τήν 14ην Ὀκτωβρίου 2015: «... τῆς Ἱερᾶς Μονῆς τοῦ Χιλιανδαρίου, τελούσης ὑπὸ τὴν κανονικὴν καὶ πνευµατικὴν δικαιοδοσίαν τοῦ καθ’ ἡµᾶς Οἰκουµενικοῦ Πατριαρχείου... Συγχαίροµεν, ὅθεν, ἀπὸ τῆς ποτνίας τροφοῦ καὶ κιβωτοῦ τοῦ Ὀρθοδόξου Ἁγιορειτικοῦ Μοναχισµοῦ Μητρὸς Ἐκκλησίας καὶ προσωπικῶς ὡς ὁ πνευµατικὸς Πατήρ, Ἐπίσκοπος, καὶ Πατριάρχης καὶ ὑµῶν ἐπὶ τῇ συγκεκριµένῃ εὐλογηµένῃ καὶ ἱστορικῇ τῷ ὄντι ἐπετείῳ...». Ὁ Ἀρχιµ. Χριστοφόρος Κτενᾶς γράφει περὶ αὐτῆς τῆς συγχύσεως εἰς τὸ ἄρθρον του «Ὁ Πρῶτος τοῦ ἁγίου Ὄρους Ἄθω καὶ ἡ «µεγάλη µέση» ἢ «Σύναξις» (Ἐπετηρὶς Ἑταιρείας Βυζαντινῶν Σπουδῶν, τόµ. 6ος, Ἀθῆναι 1929, σ. 273-275), τὰ ἑξῆς: «Οἱ νεώτεροι Ἁγιορεῖται προϊστάµενοι τοῦ Ἁγίου Ὄρους µὴ εἰδότες τὴν πραγµατικὴν ἱστορίαν αὐτοῦ ἀποκρούουσι παντελῶς τὴν ἐπὶ τῶν µονῶν ἐπίβλεψιν τῆς Ἐκκλησίας καὶ αὐτοῦ τοῦ ἐπισκόπου Ἱερισσοῦ καὶ Ἁγίου Ὄρους γράφοντες µάλιστα ὅτι «Ἀπὸ τοῦ χρόνου τῆς καταλύσεως τοῦ θεσµοῦ τοῦ Πρώτου (1590- 1600) καὶ ἐφεξῆς, ὁ Ἐπίσκοπος Ἱερισσοῦ προσλαµβάνει τὸν τίτλον: «Ἱερισσοῦ καὶ Ἁγίου Ὄρους» καὶ λόγῳ τῶν ὑπ’ αὐτοῦ τελουµένων χειροτονιῶν βιοῖ τὸ πλεῖστον ἐν Ἄθῳ οὐχὶ δὲ σπανίως καὶ προΐσταται τῆς Συνάξεως συνυπογράφων καὶ τὰς ἐπισήµους αὐτῆς πράξεις»». Ἀναφορικῶς µὲν πρὸς τὸν τίτλον παρατηροῦµεν ὅτι δὲν ἔλαβεν αὐτὸν ἀπὸ τῆς καταλύσεως τοῦ θεσµοῦ τοῦ Πρώτου, ἀλλ’ εἶχεν αὐτὸν ἀπὸ τῶν ἀρχαιοτάτων χρόνων, ἐπειδὴ τὸ Ἅγιον Ὄρος ἦν ἀναπόσπαστον µέρος τῆς ἐπισκοπῆς αὐτοῦ. Τοῦτο δείκνυται καὶ ἐξ ἄλλων µὲν πολλῶν ἐγγράφων, πρὸ τῆς καταλύσεως τοῦ θεσµοῦ τοῦ Πρώτου ἐκδοθέντων, ἀλλὰ καὶ ἐκ τοῦ «Ἀντιγράφου σηµειώµατος τοῦ Ἐπισκόπου Ἱερισσοῦ καὶ Ἁγίου Ὄρους Θεοφίλου ἐπὶ κτηµατικῆς διενέξεως τῆς µονῆς τοῦ Βατοπαιδίου πρὸς τοὺς κατοίκους τοῦ χωρίου Ἱερισσοῦ (1180 µ.Χ.)$ Ὁ πρόεδρος τῆς Συνάξεως εἶχεν ἴδιον κελλίον ἐν Λιβαδογενείῳ µεταξὺ τῶν µονῶν Παντοκράτορος καὶ Σταυρονικήτα, ἐν ᾧ ἀπ’ αἰώνων ἔµενεν, ἀλλ’ ἐπειδὴ οἱ Σαρακηνοὶ ἠρήµωσαν αὐτό, καὶ οἱ ἔνοικοι ἐφοβοῦντο ἵνα µένωσιν ἐκεῖ, ὁ ἐπίσκοπος Ἱερισσοῦ καὶ Ἁγίου Ὄρους Σωφρόνιος ἐζήτησε παρά τε τοῦ Πρώτου καὶ τῆς Συνάξεως καὶ ἐδόθη αὐτῷ τὸ ἐν Καρυαῖς µονύδριον Μάρκου τοῦ Κωφοῦ (1399 µ.Χ.). Ἔµενε δὲ ἐν Ἁγίῳ Ὄρει οὐχὶ «λόγῳ τῶν ὑπ’ αὐτοῦ τελουµένων χειροτονιῶν», ὁπότε ὁ ἀρχιερεὺς δὲν ἦτο ἀνάγκη, ἵνα ἔχη ἴδιον κελλίον καὶ συνοδείαν πρὸς καλλιέργειαν αὐτοῦ, διότι ἠδύνατο προσκαλούµενος ὑπό τινος µονῆς, νὰ ἔλθη καὶ νὰ µένη, ὡς συνήθως γίνεται, ὅταν δὲν ὑπάρχη ἐν Ἁγίῳ Ὄρει ἕτερος παρεπιδηµῶν ἀρχιερεύς, ἐν ᾗ θὰ ἐτέλει τὰς χειροτονίας µονῇ, καὶ ἐξ ἐκείνης νὰ µεταβῆ εἰς τὴν ἔχουσαν ἀνάγκην αὐτοῦ καὶ οὕτω καθεξῆς, καὶ τελευταῖον νὰ µεταβῆ εἰς τὴν ἐπαρχίαν αὐτοῦ. Ἀλλ’ οὐδὲ ἦσαν τόσαι πολλαὶ αἱ χειροτονίαι, ὥστε νὰ παρίσταται ἀνάγκη τῆς µονίµου διαµονῆς ἐν Ἄθῳ ἑνὸς Ἀρχιερέως ἐγκαταλείποντος τὸ ποίµνιον αὐτοῦ εἰς τὸ ἔλεος τοῦ Θεοῦ, χάριν Ἁγιορειτικῶν χειροτονιῶν! Ὁ Ἱερισσοῦ ἔµενεν, ὡς ἐπὶ τὸ πλεῖστον ἐν Ἁγίῳ Ὄρει, ὡς ἀντιπρόσωπος τῆς Ἐκκλησίας, διότι τὸ ἐκεῖ ποίµνιον αὐτοῦ εἶχεν ἀνάγκην µείζονος ἐπιβλέψεως καὶ προσοχῆς καὶ διδαχῆς καὶ παραινέσεως, ἐπειδὴ δὲν ἔπαυε διαπληκτιζόµενον καὶ ἐρίζον περὶ πρωτείων καὶ πρωτοκαθεδριῶν καὶ ὁρίων καὶ λοιπῶν κτηµατικῶν διαφορῶν καὶ ἄλλων φιλονικιῶν, τὰς ὁποίας αὐτὸς µετὰ τοῦ Πρώτου καὶ τῆς Συνάξεως τῶν ἡγουµένων, ἔδει νὰ λύη. ∆ιὰ τοὺς λόγους λοιπὸν αὐτοὺς εἶχε δύο ἕδρας, ἐπειδὴ αἱ ἀποστάσεις ἦσαν µακραί, µίαν ἐν Ἁγίῳ Ὄρει καὶ ἑτέραν εἰς Χαλκιδικήν». Πράγµατι, στὸν Μητρ. Ἱερισσοῦ κατέφευγαν οἱ Ἱ. Μονὲς αὐτοβούλως καὶ οἰκειοθελῶς διὰ τὴν λύσιν τῶν διενέξεων. Εἰς διένεξιν τῆς Ἱ. Μ. ∆οχειαρίου καὶ Ἱ .Μ. Ξενοφῶντος τὸ 1300 µ.Χ. ἀναγινώσκοµεν εἰς τὸ ἐπίσηµον κείµενον ἀποφάσεως, τὸ ὁποῖον δηµοσιεύει ὁ Κτενᾶς (σ. 260- 263), τὰ ἀκόλουθα: «Προσκληθείς ὁ πανιερώτατος Μητροπολίτης Ἱερισσοῦ καὶ Ἁγίου Ὄρους παρ’ ἀµφοτέρων τῶν µερῶν εἰς τὸ εἰρηνεῦσαι αὐτοὺς καὶ συµβιβᾶσαι, πολλάς αἰτίας βαλλόµενος οὐκ ἠθέλησε παραγενέσθαι ἄχρις ἂν ἡµέραι τινὲς παραδράµωσιν ὁ τιµιώτατος καθηγούµενος τῆς τοιαύτης τοῦ ∆οχειαρίου µονῆς γράψας ἀπέστειλε πρὸς τὸν ἀρχιερέα ἀξιῶν ἐκεῖνον ἢ παραγενέσθαι καὶ ἐξισᾶσθαι τὰς µονὰς καὶ µὴ ἐπὶ πολὺ ἐὰν αὐτάς διαφέρεσθαι πρὸς ἀλλήλας ἢ διὰ γράµµατος ἀµφότερα τὰ µέρη παρακινῆσαι, ὥστε ἑνωθῆναι καὶ εἰς τὸ Πρωτεῖον ἀπελθεῖν καὶ ἀντικριθῆναι• ὅθεν µὴ δυνηθείς ὁ ἀρχιερεύς, διὰ τινας εὐλόγους αἰτίας παραγενέσθαι καὶ ἐξισᾶσαι καὶ συµβιβᾶσαι τὰς µονὰς γράψας ἀπέστειλε πρὸς τοὺς ἐν τῇ τοῦ Ξενοφῶντος µονῇ µηκέτι περαιτέρω τὸ τοῦ σκανδάλου προελθεῖν, ἀλλ’ ἀδελφικῶς ἑνωθῆναι µετὰ τῶν ἐν τῇ τοῦ ∆οχειαρίου µονῇ καὶ εἰς τὸ Πρωτεῖον ἀπελθεῖν καὶ ἀντικριθῆναι καὶ τὸ διαγνῶσθαι παρὰ τε τοῦ πνευµατικοῦ κοινοῦ πατρὸς τοῦ Πρώτου τοῦ Ἁγίου Ὄρους καὶ τῶν τιµιωτάτων καθηγουµένων τε γερόντων ἐκεῖνο δὴ καὶ παρὰ τοῦ ἀρχιερέως τὴν ἐπικύρωσιν δέξηται, ἔνθεν ὅτε οἱ τῆς τοῦ ∆οχειαρίου µονῆς τοῦτο ἀκούσαντες τάχει πολλῷ πρὸς ἡµᾶς ἀφίκοντο$ Τὴν γραφὴν ἡµεῖς ἰδόντες τοῦ ἀρχιερέως καὶ τὰ πολλὰ ἀποδεξάµενοι ἅτε δὴ ἀνενοχλησίαν καὶ εἰρήνην προξενοῦσαν (οἱ τῆς Ξενοφῶντος) τοὺς διακοµιστάς τῶν ἡµετέρων γραµµάτων ὑβρίσαντες ἐξέπεµψαν µήτε τὸ τοῦ ἀρχιερέως αἰδεσθέντες γράµµα, µήτε τὴν ἅπαξ καὶ δὶς πρὸς αὐτοὺς γενοµένην διὰ γραµµάτων ἡµετέραν ἀξίωσιν, δυσωπηθέντες». Μάλιστα, ὁ Κτενᾶς σχολιάζει: «Τότε ἀµφότεραι αἱ µοναὶ µετεκαλέσαντο τὸν Ἱερισσοῦ καὶ Ἁγίου Ὄρους Ἐπίσκοπον, ὅστις πάντοτε προήδρευε τῆς Συνάξεως, τοιαύτας ὑποθέσεις συζητούσης, ἀλλὰ µὴ δυναµένου ἐκείνου παραγενέσθαι ἕνεκα ἄλλων ὑποθέσεων, µᾶλλον ἐπειγουσῶν, τοῦ ἄλλου τµήµατος τῆς ἐπαρχίας αὐτοῦ». Ἀπὸ τὰ µέχρι τοῦδε εἶναι φανερὸν ὅτι τόσον ὁ Μητρ. Ἱερισσοῦ ὅσον καὶ οἱ Ἁγιορεῖτες ἐνεργοῦσαν κατὰ τὸ σύνηθες τῆς Ἱ. Παραδόσεως καὶ τῶν Ἱ. Κανόνων, ἀκριβῶς ὅπως προβλέπεται διὰ τὰς σχέσεις Μητροπολίτου καὶ Ἱ. Μονῶν τῆς Ἐπαρχίας του. Ὁ µὲν Μητροπολίτης ἀντιµετώπιζε τάς Ἱ. Μονάς ὡς µέρος τῆς Ἐπαρχίας του, αἱ δὲ Ἱ. Μοναί ὡς εὑρισκόµεναι ὑπὸ τὴ πνευµατικὴν δικαιοδοσίαν τοῦ Μητρ. Ἱερισσοῦ. Μόνον µετὰ ἀπὸ παρότρυνσιν τοῦ ἰδίου καταφεύγουν εἰς τὸν Πρῶτον, ἐνῷ αἱ ἀποφάσεις θὰ ἐπικυρωθοῦν µόνον ἀπὸ τὸν Μητρ. Ἱερισσοῦ. ∆εδοµένων αὐτῶν, ποὺ ἀφοροῦν ἐνδεικτικῶς µόνον εἰς µίαν ἐκ πολλῶν ἄλλων ἀδηµοσιεύτων περιπτώσεων, ἀντιλαµβάνεται ὁ ἀναγνώστης ὅτι ὁ Ἄθως ἦταν ἀναπόσπαστον τµῆµα τῆς Ἐπαρχίας τοῦ Ἱερισσοῦ καὶ ἦταν φυσικὸν νὰ διαµένη εἰς αὐτὸν ἀρκετάς ἡµέρας, λόγῳ ἀποστάσεως, διατηρῶν κατάλυµα-«ἕδρα» ἐκεῖ. Μάλιστα, ἡ συµµετοχή του εἰς τὴν Σύναξιν θεωρεῖται αὐτονόητος, ὡς θὰ ἦταν ἡ προέδρευσις εἰς Μητροπολιτικὸν δικαστήριον ἢ ἄλλο ὄργανον, µὲ τὴν καιρίαν οὐσιώδη διαφορὰν τῆς ὑπάρξεως εἰδικοῦ καθεστῶτος διοικήσεως εἰς τὸν Ἄθω. Ἡ αὐτοκρατορικὴ καὶ πατριαρχικὴ κατοχύρωσις Τὸ εἰδικὸν καθεστὼς εἰς τήν Χερσόνησον τοῦ Ἄθω ὀφείλεται εἰς τὸ ὅτι ἀφ᾽ ἑνός ἀπαιτεῖται ἡ ὕπαρξις Ἐπισκόπου, διότι δὲν εἶναι δυνατὸν νὰ ὑπάρχουν -ἀκόµη καὶ εἰς τὸ ἔσχατον σηµεῖον γῆς- Χριστιανοὶ ἄνευ ὑπαγωγῆς εἰς κάποιον Ἐπίσκοπον, ἀφ᾽ ἑτέρου ἡ διοίκησις µιᾶς ὁλοκλήρου Μοναχικῆς Πολιτείας δὲν εἶναι ἔργον ἑνὸς Ἐπισκόπου. Αὐτὸ ὁδηγεῖ ἀναποδράστως εἰς τὸ αὐτοδιοίκητον χωρὶς ὅµως τὴν κατάργησιν τῆς ἀνάγκης τοῦ Ἐπισκοπικοῦ λειτουργήµατος. Ὁ Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως φαίνεται ὅτι λόγῳ τῆς ἀναµείξεως τοῦ Αὐτοκράτορος εἰς τὸν Ἄθω καὶ τοῦ αὐτοδιοικήτου, ποὺ τὸ ἀπελευθέρωνε ἀπὸ τὸν Μητρ. Ἱερισσοῦ, εὗρε χῶρον δι᾽ ἐπέµβασιν. Ὁ Καθ. Π. Χρήστου εἰς τὸ πόνηµα «Ἡ Ἀθωνικὴ Πολιτεία» ἀναφέρει (σ. 44): «Ἐκ τῆς ἐντολῆς τοῦ πατριάρχου (ἐνν. Νικολάου Γ΄ Γραµµατικοῦ), διὰ πρώτην φορὰν ἐπεµβαίνοντος εἰς τὸ Ἅγιον Ὄρος, διεφάνη πρόθεσις αὐτοῦ νὰ ἀποκτήση δικαιοδοσίαν ἐπὶ τῆς ἀθωνικῆς πολιτείας, ὁ δὲ αὐτοκράτωρ (ἐνν. Ἀλέξιος Κοµνηνὸς) διὰ σειρᾶς ἐγγράφων ἀφ’ ἑνὸς µὲν ἀπευθύνει ἐπαίνους πρὸς τοὺς ἁγιορείτας, ἀφ’ ἑτέρου δὲ κατοχυρώνει ἐκ νέου τὴν αὐτονοµίαν τοῦ Ὄρους, ὑπὸ τὴν προστασίαν τοῦ κράτους. “Ἀναγκαῖόν ἐστιν ἵνα ἡ ἐλευθερία τοῦ Ὄρους φυλαχθῆ καὶ µηδέποτε ὑπ’ ἐνορίαν µητροπολίτου ἢ ἐπισκόπου γένηται• ἀναγκαῖόν ἐστιν ἵνα δι’ ἑνὸς ἐπισκόπου αἱ χειροτονίαι τῶν ἱερέων καὶ διακόνων γίνωνται”. Συνεχίζων λέγει ὅτι “οὗτος πρέπει νὰ εἶναι ὁ πλησιέστερος ἐπίσκοπος”». Ἑποµένως, δὲν χωρεῖ καµία ἀµφισβήτησις ὅτι ὁ πλησιέστερος Ἐπίσκοπος ἦταν ὁ Ἱερισσοῦ, εἰς τὸν ὁποῖον κατοχυρώνονται τὰ δικαιώµατα, ὡς φυσικῶς ἀπορρέοντα ἀπὸ τὸ δίκαιον τῆς Ἐκκλησίας. Τὰ δικαιώµατα αὐτὰ τοῦ Μητρ. Ἱερισσοῦ ἐβεβαιώθησαν καὶ πάλιν µὲ τὴν πρώτην ἀφορµήν, κατὰ τὴν Βουλγαρικὴν ἐπέµβασιν παρὰ τὸ γεγονὸς ὅτι ὁ Μητρ. Ἱερισσοῦ ἦτο ἀντικανονικῶς διορισµένος ἀπὸ τοὺς Βουλγάρους, συµφώνως καὶ πάλιν µὲ ὅσα ἀναφέρει ὁ Καθ. Π. Χρήστου (σ. 50): «Ὁ ὑπὸ τοῦ βασιλέως τῆς Βουλγαρίας Ἰωάννου Β΄ Ἀσάνη διορισθείς πατριάρχης Τυρνόβου ἐχειροτόνησε µητροπολίτην Θεσσαλονίκης καὶ ἐπίσκοπον Ἱερισσοῦ ἐπιζητήσαντα δικαιοδοσίαν ἐπὶ τοῦ Ὄρους. Ἀλλ’ οἱ Ἁγιορεῖται ἀντέδρασαν καὶ διὰ συνελεύσεως 3.000 µο- ναχῶν ἀπήτησαν ἀποκατάστα- σιν τῶν δικαίων των. Ἀπευθυνθέντες δὲ πρὸς τὸν πατριάρχην καὶ τὸν αὐτοκράτορα Ἰωάννην Βατάτζην (Νικαίας), προεκάλε- σαν ἀπόφασιν ἀφαιροῦσαν ἀπὸ τὸν Ἱερισσοῦ πᾶν δικαίωµα ἐπεµ- βάσεως καὶ παρέχουσαν εἰς αὐτὸν µόνον τὸ δικαίωµα ἱεροτελεστιῶν καὶ καθιερώσεως ναῶν, κατ’ ἀποκλειστικότητα µέν, ἀλλὰ πάντως κατόπιν προσκλήσεως ὑπὸ τοῦ πρώτου, ὡς εἶχεν ὁρισθῆ καὶ διὰ τῆς ἐντολῆς τοῦ Ἀλεξίου Κοµνηνοῦ». Τὸ ἴδιο συνέβη καὶ ἀργότερα, ὅταν ὁ ἀλλοεθνὴς ἢ ἀλλόθρησκος κίνδυνος ἠνάγκασε τὸν Πατριάρχην νὰ προστατεύση Ἱ. Μονάς µὲ τὴν ἀπόδοσιν σταυροπηγίου, τὸ ὁποῖον διεφύλασσε τάς Ἱ. Μονάς µὲ τὴν ἐξάρτησίν τους ἀπὸ τὸ Πατριαρχεῖον, (σ. 51): «Ἀλλ’ ὁ πατριάρχης Νήφων δὲν ἀπέκλεισε (ἐνν. µετὰ τὴν θεσµοθέτησιν τῶν σταυροπηγίων) τοῦ Ὄρους τὸν Ἱερισσοῦ, ἡ παρουσία τοῦ ὁποίου ἐκρίνετο πάντοτε ἀπαραίτητος χάριν τῶν χειροτονιῶν. Αἱ συνεχεῖς ἀπειλαὶ τῶν ξένων ἀπήτουν τὴν παρουσίαν αὐτοῦ πρὸς ἀποφυγὴν καταλύσεως τῆς αὐτονοµίας τοῦ Ὄρους.  Κατὰ τὴν σερβικὴν κυριαρχίαν ὁ πρῶτος κατέλυσε τὰ δικαιώµατα τοῦ Ἱερισσοῦ. Τότε ὁ πατριάρχης Φιλόθεος, ἀθωνίτης ὁ ἴδιος, κατόπιν συνοδικῆς ἀποφάσεως (1368) ἐξέδωσε σιγίλλιον, ἀπαιτοῦν νὰ ἰσχύσουν τὰ πανταχοῦ ἰσχύοντα περὶ τῆς ἐκκλησιαστικῆς δικαιοδοσίας, ἤτοι βάσει τοῦ 8ου κανόνος τῆς ∆΄ Οἰκουµενικῆς Συνόδου νὰ ὑπαχθῆ καὶ τὸ Ὄρος εἰς τὸν οἰκεῖον ἐπίσκοπον. Ὁ Ἱερισσοῦ ἔχει «πάντα τὰ ἀρχιερατικὰ αὐτοῦ δίκαια, ὅσαπερ ἔχουσιν οἱ ἀρχιερεῖς πάντες, ἐν ταῖς ἑαυτῶν ἐκκλησίαις». ∆ιάφοροι ἑρµηνεύουν τὴν πρᾶξιν αὐτὴν τοῦ Πατριάρχου Φιλοθέου, ὡς ἀναγκαστικὴν διὰ τὸν ἐξοβελισµὸν τῆς σερβικῆς κυριαρχίας. Ὡστόσο: α) ὁ Πατριάρχης Φιλόθεος ἦτο Ἁγιορείτης καὶ ἐγνώριζε καλὰ τὴν κανονικὴν παράδοσιν τοῦ Ὄρους καὶ δὲν θὰ ἠδύνατο νὰ ἐπιβάλη κάτι ἀνύπαρκτον ἱστορικῶς εἰς τοὺς Ἁγιορείτας, καὶ β) ἡ ἀπαίτησίς του ἦτο ἁπλῶς νὰ ἰσχύση ὁ 8ος Κανόνας τῆς ∆´ Οἰκουµενικῆς Συνόδου. Φαίνεται ὅτι µερικοὶ Πατριάρχαι εἰς τὸ παρελθὸν (ἀλλὰ καὶ ἀργότερα), ὅσον εἶχαν καὶ τὴν πολιτικὴν ἰσχὺν µὲ τὸ µέρος των, εἶχαν τὴν εὐχέρειαν τῆς ἐπεµβάσεως καὶ ἐπιβολῆς ἔναντι τοῦ Μητρ. Ἱερισσοῦ, ὅταν ὅµως ἡ ἀντιπαράθεσις ἦτο µὲ ἄλλην πολιτικὴν ἰσχύν, τότε ἐπανήρχοντο εἰς τὴν µόνην κανονικὴν καὶ ἐκκλησιαστικὴν βάσιν συζητήσε- ως, αὐτὴν τῆς σταθερᾶς, τὴν ὁποίαν εἶχε θέσει ἡ ∆´ Οἰκουµενικὴ Σύνοδος, ἐπειδὴ ἦτο καὶ ἡ µόνη ἀποδεκτὴ ἀπὸ κάθε πλευράν. Ἰσχυρίζονται κάποιοι ὅτι ὁ Κανὼν αὐτὸς δὲν ἰσχύει διὰ τὸ Ἅγιον Ὄρος, ἐπειδὴ εἶναι αὐτοδιοίκητον. Αὐτὸ δὲν εἶναι ἀκριβές, διότι ὁ Κανὼν ἔχει θέµα τὴν περίπτωσιν ὅπου «κατὰ αὐθάδειαν ἀφηνιάτωσαν τοῦ ἰδίου Ἐπισκόπου». «Ἴδιος» Ἐπίσκοπος τοῦ Ἁγίου Ὄρους ἦτο, ὡς ἦτο ἡ παράδοσις ἀλλὰ καὶ εἶχον δεχθῆ ἐπισήµως καὶ προγενεστέρως οἱ ἴδιοι οἱ Ἁγιορεῖται, ὁ Μητρ. Ἱερισσοῦ, διότι ὡς προανεφέραµεν δὲν ὑφίσταται Χριστιανὸς ἄνευ Ἐπισκόπου, χωρὶς ποτὲ νὰ εἶχε καταργηθῆ τὸ αὐτοδιοίκητον. Ὁ Κανὼν εἰς καµίαν περίπτωσιν δὲν καταργεῖ τὸ αὐτοδιοίκητον τοῦ Ἁγίου Ὄρους, διότι ἡ φράσις «ὑπὸ τὴν ἐξουσίαν» δὲν σηµαίνει ὅτι ὁ Μητρ. Ἱερισσοῦ διοικεῖ αὐτό, ἀπὸ τὴν στιγµὴν µάλιστα ποὺ καὶ ὁ ἴδιος ἔχει ἀποδεχθῆ καὶ συνοµολογήσει ἐµπράκτως (τὸ ἀποδεικνύει ἡ ἱστορία) ὅτι αὐτὸ εἶναι αὐτοδέσποτον. Ἀλλοίµονον ὅµως ἂν ἰσχυρίζετο κανεὶς τὸ ἀντίθετον, ὅτι Κανών Οἰκουµενικῆς Συνόδου κατηργήθη ὑπὸ Πατριάρχου ἢ Μητροπολίτου καὶ µάλιστα τῆς ἰσχῦος µιᾶς µικρᾶς Ἐπαρχίας. Ἑποµένως, ὀρθῶς καὶ ὁ βαθὺς γνώστης τῆς Παραδόσεως Πατρ. Φιλόθεος ἐπεκαλέσθη τὸν Κανόνα, µὴ εὑρίσκων ἀντίφασιν αὐτοῦ καὶ τῶν ὅσων ἕως τότε διελαµβάνοντο εἰς τάς σχέσεις τοῦ Μητρ. Ἱερισσοῦ καὶ τοῦ Ἁγίου Ὄρους. Ἄλλωστε ἂν ὁ κανονικὸς ἐπίσκοπος τοῦ Ἁγίου Ὄρους δὲν ἦτο ὁ ἐπιχώριος, τότε ποῖος ἄλλος θὰ ἦτο; Θὰ ἠδύνατο νὰ ἦτο οἱοσδήποτε εἶχε τὴν ὑποστήριξιν ἑνὸς Ὀρθοδόξου Αὐτοκράτορος, δηλ. κάποτε ὁ Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως καὶ ἄλλοτε ὁ Πατριάρχης τῶν Σέρβων! Ὁποιαδήποτε, λοιπόν, λογική, ἡ ὁποία ἀµφισβητεῖ τὸν Ἱερισσοῦ, καταλήγει εἰς ἀδιέξοδον συλλογισµὸν καὶ προπαντῶς θέτει εἰς κίνδυνον τὸ Ἅγιον Ὄρος, διότι µὲ τὴν ἀλλαγὴν πολιτικῶν δυνάµεων θὰ ἤλλαζε καὶ τὸ κέντρον «ἐξαρτήσεως» τοῦ Ἄθω, πίπτων ἄλλοτε εἰς τὰ χέρια τῶν µὲν καὶ ἄλλοτε εἰς τὰ χέρια τῶν δέ. Ἡ ἐπίδρασις τῆς Τουρκοκρατίας Εἰς τὴν ἐφηµερίδα «Ἐµπρός» τῆς 2ας Ἰουλίου 1923 ὁ Λαυριώτης καὶ Πρωτεπιστάτης τοῦ Ἁγ. Ὄρους Εὐλόγιος Κουρίλας γράφει: «Ἀλλὰ µετὰ τὴν πτῶσιν τῆς βυζαντ. Αὐτο- κρατορίας, καίτοι ἐναντίον τῶν Τυπικῶν, τὴν ἐπὶ τοῦ Ἁγίου Ὄρους ἐξουσίαν ὠκειοποιήθη ὁ Πατριάρχης». Αὐτὸ ἦταν µία ἱστορικὴ παραχώρησις, διότι ὡς γράφει καὶ πάλιν ὁ Π. Χρήστου (σ. 52): «Τὸ Ἅγιον Ὄρος ἠδύνατο νὰ διατηρήση τὴν αὐτονοµίαν του, ἂν ἐνεφανίζετο ἐνώπιον τῶν Τούρκων ὡς ἀποκλειστικῶς θρησκευτικὸς χῶρος, ἀλλὰ θὰ κατεπατεῖτο ὑπ’ αὐτῶν ἂν ἐφέρετο ὑπαγόµενον εἰς τὴν ἐπισκοπὴν Ἱερισσοῦ. Τὸ πρᾶγµα φαίνεται ὅτι ἀντελήφθησαν οἱ ἡγέται τοῦ Ὄρους καὶ ὁ πατριάρχης Ἀντώνιος, ὅστις διὰ σιγιλλιώδους γράµµατος (1393) ὑπενθυµίζει ἐπικυρωτικῶς τὰ παλαιὰ ἔγγραφα καὶ τυπικά». Παρ’ ὅλην αὐτὴν τὴν κατάστασιν ὁ Μητρ. Ἱερισσοῦ δὲν ἔχασεν οὔτε τότε ἀρκετὰ ἀπὸ τὰ δικαιώµατά του. Μία χαρακτηριστικὴ περίπτωσις εἶναι ἡ Σύναξις, τὴν ὁποίαν συνεκάλεσε ὁ Πατριάρχης Ἀλεξανδρείας Σίλβεστρος. Ὁ Σίλβεστρος ἦταν ἀπεσταλµένος τοῦ Οἰκ. Πατριάρχου Ἰερεµία τοῦ Β΄ ὡς Πατριαρχικὸς Ἔξαρχος. Ὁ Κτενᾶς στὴν προειρη- µένη µελέτη ἀναφέρει (σ. 249): «Οὗτος (ἐνν. ὁ Σίλβεστρος Ἀλεξανδρείας) µεταβὰς εἰς Ἅγιον Ὄρος συνεκαλέσατο ἐν Καρυαῖς εἰς Σύναξιν τῷ 1574 ἐνώπιον τοῦ Πρώτου καὶ τοῦ Ἐπισκόπου Ἱερισσοῦ καὶ Ἁγίου Ὄρους τοὺς ἡγουµένους τῶν εἴκοσι µονῶν καὶ ἀπὸ συµφώνου προέβησαν εἰς τὴν σύνταξιν νέου τυπικοῦ». Ὁ Λαυριώτης καὶ Πρωτεπιστάτης τοῦ Ἁγ. Ὄρους Εὐλόγιος Κουρίλας συµπληρώνει σχετικῶς εἰς τὸ πόνηµα «Μοναχολόγια. Περὶ τοῦ ἐν Ἄθῳ κοινοβίου» (Ἀνατύπωσις ἐκ τῶν «Ἐναισίµων» τιµητικοῦ τόµου ἐπὶ τῇ ἐπιστηµονικῇ 35ετηρίδι τοῦ Μακ. Ἀρχιεπισκόπου Ἀθηνῶν Χρυσοστόµου, ἐν Ἀθήναις 1931, σ. 122): «ὁ Ἀλεξανδρείας (ἐνν. Σίλβεστρος) εἶχεν ἀναλάβει γενικωτέραν ἀποστολὴν εἰς Ἄθω πρὸς διόρθωσιν καὶ τῶν κακῶς ἐχόντων ἐν τῷ τόπῳ. Ὅθεν καθολικῆς συνάξεως γενοµένης ἐν τῷ Πρωτάτῳ προέστη οὗτος µετὰ τοῦ Ἱερισσοῦ Ματθαίου µεθ’ οὗ συνεργάζεται δι’ ὅλας τὰς ἁγιορ. ὑποθέσεις». Ἀπὸ ποῦ ἐπήγαζεν ἡ ἀνάγκη νὰ συνεργασθῆ ὁ ἀπεσταλµένος τοῦ Οἰκ. Πατριάρχου καὶ Πατριάρχης ὁ ἴδιος µὲ τὸν διοικητὴν µιᾶς µικρᾶς καὶ ἀσηµάντου Ἐπαρχίας, ὡς ἦτο ὁ Μητρ. Ἱερισσοῦ; Προφανῶς ἐπειδὴ δὲν ἠδύνατο νὰ παρακάµψη τὰ κατοχυρωµένα δικαιώµατά του. Ἔτσι, ὁ Μητρ. Ἱερισσοῦ συνυπογράφει τὴν ἀπόφασιν καὶ συµπροεδρεύει εἰς τὴν Σύναξιν. Μὲ ποῖον δικαίωµα θὰ παρεχώρει τέτοια δικαιώµατα ὁ ἐντεταλµένος Σίλβεστρος, ἐὰν ὁ ἴδιος δὲν εἶχε προσυνεννοηθῆ µὲ τὸν Οἰκ. Πατριάρχην καὶ ἂν δὲν τὰ κατεῖχε ἤδη ὁ Μητρ. Ἱερισσοῦ; Ἀλλὰ καὶ µεταγενεστέρως συνεχίζει νὰ προΐσταται τῶν Συνάξεων, ὡς µᾶς πληροφορεῖ ὁ Κτενᾶς εἰς τὸ ἄρθρον του «Σιγιλλιώδη καὶ ἄλλα πατριαρχικὰ ἔγγραφα τῆς ἐν Ἄθῳ ἱερᾶς, βασιλικῆς, πατριαρχικῆς καὶ σταυροπηγιακῆς µονῆς τοῦ ∆οχειαρίου» (Ἐπετηρὶς Ἑταιρείας Βυζαντινῶν Σπουδῶν, τόµ. 5ος, Ἀθῆναι 1928, σ. 106): «Ἡ µονὴ τοῦ ∆οχειαρίου εἶχε τελείως ἐρηµωθῆ ἀπὸ τοῦ πρώτου τετάρτου τοῦ 15ου αἰῶνος µέχρι τοῦ πρώτου τοιούτου τοῦ 16ου. Κατὰ τὸ µακροχρόνιον τοῦτο διάστηµα οἱ ἀναλαβόντες τὴν ἀνασύστασιν τῆς µονῆς ἐξητήσαντο τὴν ἠθικὴν συνδροµὴν τῆς Συνάξεως. Τὰ εὑρεθέντα ταῦτα κτήµατα ἐξησφαλίσθησαν ἔπειτα διὰ κοινῆς ἀποφάσεως, συνταχθείσης τῷ 1528 Ἰνδικτιῶνος Α΄ καὶ ὑπογραφείσης καὶ ὑπὸ τῶν µητροπολιτῶν Τορνόβου Θεοφίλου καὶ Νικαίας Ἀθανασίου παρεπιδηµούντων ἐν ἁγίῳ ὄρει καὶ παρακαθεσθέντων ἐν τῇ συνεδρίᾳ ἐκείνη, καὶ ὑπὸ τοῦ κανονικοῦ προέδρου τῆς Συνάξεως ἐπισκόπου Ἱερισσοῦ καὶ ἁγίου Ὄρους Μακαρίου». Ἡ συνέχεια τῆς προσπαθείας τοῦ Οἰκ. Πατριάρχου νὰ διαφυλάξη ἀπὸ τὴν Τουρκικὴν αὐθαιρεσίαν τάς ἱστορικάς καὶ πνευµατικάς κοιτίδας τοῦ Ὀρθοδόξου κόσµου, εἰς τάς Ἱ. Μονάς τοῦ Ἁγίου Ὄρους, µὲ τὴν ἀπόδοσιν τῶν σταυροπηγίων, ὡδήγησεν εἰς τὸν παραµερισµὸν καὶ τὴν καταπάτησιν τῶν δικαίων τοῦ Μητρ. Ἱερισσοῦ. Ὁ Κτενᾶς συνεχίζει (σ. 111-114): «Συµφώνως πρὸς τὸ σιγίλλιον τοῦ Πατριάρχου Παρθενίου διὰ τὴν ἀνακήρυξιν τῆς Ἱ. Μ. ∆οχειαρίου εἰς πατριαρχικὸν σταυροπήγιον τοῦ ἔτους 1660 µ.Χ. καθίσταται τὸ µοναστήριον ἐξαρτώµενον ἀπὸ τὸ Πατριαρχεῖον «µηδενὸς τολµῶντος τὸ σύνολον ἀρχιερατικοῦ, ἱερατικοῦ τε καὶ ἀξιωµατικοῦ προσώπου ἢ καὶ τοῦ ἤδη καὶ κατὰ καιροὺς ἐπισκόπου Ἱερισσοῦ καὶ ἁγίου Ὄρους κατεπεµβαίνειν αὐτοῦ$µηδαµῶς ἔχοντος ἄδειαν ἀντιλέγειν (ἐνν. διὰ τάς χειροτονίας) τοῦ ἤδη καὶ κατὰ καιροὺς θεοφιλεστάτου ἐπισκόπου Ἱερισσοῦ καὶ Ἁγίου Ὄρους». Αὐτὸ τὸ σιγίλλιον ὡς σχολιάζει ὁ Κτενᾶς «κατέστησεν αὐτὸ (ἐνν. τό µοναστήριον) ἤδη ἐλεύθερον καὶ ἀνεξάρτητον καὶ ἀπ’ αὐτοῦ δὴ τοῦ κατὰ καιροὺς ἐπισκόπου Ἱερισσοῦ καὶ Ἁγίου Ὄρους, εἰς ὅν πρότερον, ὡς ἐπισκοπικὸν µοναστήριον ὑπήγετο». Ἑποµένως, καὶ αὐταί αἱ ἀναφοραί καταδεικνύουν ὅτι πρὶν ἀπὸ τὴν ἀνακήρυξιν τῶν σταυροπηγίων ὁ Μητρ. Ἱερισσοῦ εἶχεν ὑπὸ τὴν ἐπίβλεψίν του τάς Ἱ. Μονάς καὶ ἀνεµειγνύετο εἰς τὰ ζητήµατά των. Αὐτὸ τὸ ἐγνώριζε τὸ Πατριαρχεῖον καὶ µάλιστα συνέχιζε, ἀκόµη καὶ εἰς αὐτὸ τὸ µειωτικὸν διὰ τὸν Ἱερισσοῦ σιγίλλιον, νὰ τοῦ ἀναγνωρίζει τὸν τίτλον «Ἁγίου Ὄρους». Πιθανῶς κάποιος Μητρ. Ἱερισσοῦ ὄντως νὰ ἐπεχείρει νὰ ἀναλάβη µεγαλυτέραν ἐξουσίαν ἐπὶ τῶν Ἱ. Μονῶν, ἡ ὁποία ἦτο προϊὸν αὐθαιρεσίας. Μεσούσης ὅµως τῆς Τουρκοκρατίας εἶναι τελείως λανθασµένον νὰ εἰκάσωµεν ὅτι τὸ σταυροπήγιον ἀπεδόθη, διὰ νὰ διαφυλάξη τὴν Ἱ. Μονὴν ἀπὸ τὴν αὐθαιρεσίαν τοῦ Ἱερισσοῦ, ὁ ὁποῖος θὰ ἦτο δυνατόν ἁπλῶς νὰ κληθῆ εἰς ἀπολογίαν, καὶ ὄχι διὰ νὰ τὴν προφυλάξη ἀπὸ τοὺς κατακτητάς. Συµπεράσµατα Ὁ κανονικὸς Ἐπίσκοπος τοῦ Ἁγίου Ὄρους ἦτο ἀνέκαθεν ὁ Μητροπολίτης Ἱερισσοῦ καὶ αὐτὸ ἦτο ἀνεγνωρισµένον καὶ ἀπὸ τοὺς αὐτοκράτορας καὶ ἀπὸ τοὺς Πατριάρχας. ∆υστυχῶς, ἡ Τουρκοκρατία µαζὶ µὲ τὰ ἄλλα δεινά, τὰ ὁποῖα ἐπέφερεν ἦτο καὶ ἡ ἀντικανονικὴ ἐξάρτησις τοῦ Ἁγίου Ὄρους ἀπὸ τὸν Οἰκ. Πατριάρχην. Εἴµεθα ἀκόµη εἰς ἔκτακτον ἀνάγκην; Ἂν τὴν Ὀρθοδοξίαν τὴν χαρακτηρίζει ἡ ἐµµονὴ εἰς τὴν Παράδοσιν, τότε πρέπει νὰ ἀποκατασταθῆ ἡ ἀλήθεια καὶ ἡ Παράδοσις καὶ εἰς τέτοια κανονικὰ ζητήµατα, ἐπιπλέον διότι ἀποβαίνει πιθανῶς εἰς βάρος τῆς αὐτοτελείας τῶν Ἱ. Μονῶν.