Ο νεομάρτυς Γεώργιος Παϊζάνος

Ἡ ἐργασία αὐτή τοῦ Ι.Μ.Φουντούλη με τίτλο ο νεομάρτυς Γεώργιος Παϊζάνος – τριακόσια χρόνια από το μαρτύριο του (1693- 1993) δημοσιεύθηκε στό περιοδικό τῆς Ι.Μ. Μυτιλήνης «Ὁ Ποιμήν», τ. ΝΘ΄(1994), σελ.18‐20. Πρὶν ἀπὸ τριακόσια ἀκριβῶς χρόνια, στὶς 14 Φεβρουαρίου 1693, μαρτύρησε διὰ ξίφους στὴν Κωνσταντινούπολη ὁ Λέσβιος νεομάρτυς Γεώργιος Παϊζάνος ἢ Πασγιάνος, ὁ ράπτης. Πολὺ λίγα γνωρίζουμε γιʹ αὐτόν: Τὸν μνημονεύει ὁ ὅσιος Νικόδημος ὁ Ἁγιορείτης στὸ «Νέον Μαρτυρολόγιον» (πρώτη ἔκδοση, Βενετία 1799, σελ. 129 καὶ δευτέρα ἔκδοση, Ἀθῆναι 1856, σελ. 104): «Κατὰ τό ͵αχ γ΄ (1693) ἔτος, ἐν μηνὶ Φεβρουαρίῳ), ἐμαρτύρησεν ἐν Βυζαντίῳ διὰ τὴν εὐσέβειαν Γεώργιος ράπτης, τοὐπίκλην Παϊζάνος, ὁ ἐκ Μυτιλήνης». Ὁ ἴδιος ὁ Νικόδημος στὸν «Συναξαριστή» του (πρώτη ἔκδοση, τόμος Βʹ, Βενετία 1819, σελ. 128 καὶ δευτέρα ἔκδοση, τόμος Ζʹ, ἐν Κωνσταντινουπόλει 1842, σελ.59) ἀναγράφει τὴ μνήμη του στὶς 14 Φεβρουαρίου, προσθέτοντας κατὰ τὴν παλαιὰ λειτουργικὴ συνήθεια καὶ τὸ σχετικὸ ἰαμβικὸ δίστιχο:

«Ὁ ἅγιος νεομάρτυς Γεώργιος ράπτης Μυτιληναῖος, ὁ καλούμενος Παϊζάνος, ἐμαρτύρησεν ὑπὲρ εὐσεβείας ἐν Κωνσταντινουπόλει κατὰ τὸ ἔτος 1693. Γεώργιος τὶς οὗτος ὑπάρχει πάλιν; Μάρτυς νέος πέφυκεν ὢ τῆς ἀνδρείας». Στὰ Μηναῖα, κατὰ τὴν ἀναθεώρησή τους ἀπὸ τὸν Βαρθολομαῖο Κουτλουμουσιανὸ τὸν Ἰμβριο, μπῆκε στὶς 14 Φεβρουαρίου σχεδὸν κατὰ λέξη ἡ ἀνωτέρω ἀναγραφὴ τοῦ Συναξαριστοῦ τοῦ Νικοδήμου, μὲ τὴ συμπλήρωση ὅτι ὁ νεομάρτυς τελειώθηκε διὰ ξίφους: «Ὁ ἅγιος νεομάρτυς Γεώργιος ὁ ἐκ Μυτιλήνης, ὁ καλούμενος Παϊζάνος, ὑπὲρ τῆς εὐσέβειας ἐν Κωνσταντινουπόλει μαρτυρήσας ἐν ἔτει ͵αχ γ΄ (1693), ξίφει τελειοῦται». Καὶ οἱ τρεῖς ἀνωτέρω πηγὲς συμφωνοῦν ὡς πρὸς τὸ ἔτος καὶ ὡς πρὸς τὴν ἡμέρα τοῦ μαρτυρίου τοῦ Γεωργίου (14 Φεβρουαρίου 1693). Οὐσιαστικὰ ὅμως πρόκειται γιὰ μία πηγή, τὸ «Νέον Μαρτυρολόγιον» τοῦ ὅσιου Νικόδημου. Δὲν θὰ ὑπήρχε λόγος νὰ ἀμφισβητήσει κανεὶς τὴν ἀξιοπιστία τοῦ Νικοδήμου, ἂν μία ἄλλη μαρτυρία, κατὰ 45 χρόνια ὅμως νεωτέρα ἀπὸ τὸ «Νέον Μαρτυρολόγιον», δὲν μᾶς ἔδινε ἄλλα χρονικὰ δεδομένα. Πρόκειται γιὰ τὴν «Ἔπιστολιμαία διατριβὴ πρὸς Πέτρον Κλαίρκιον περὶ τῶν μετὰ τὸ σχίσμα Ἁγίων της Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας καὶ τῶν γενομένων ἐν αὐτῇ θαυμάτων», Ἀθῆναι 1844, σελ. 31, τοῦ Εὐγενίου Βουλγάρεως: «Κατὰ τό, ,αχξγʹ καθʹ ἑτέρους δέ, ,αχξδʹ, Φεβρουαρίου Ιβʹ ἐμαρτύρησεν ἐν Κωνσταντινουπόλει Γεώργιος ὁ Λέσβιος». Ὅσοι νεώτεροι ἔγραψαν γιὰ τὸ νεομάρτυρα Γεώργιο ἐπαναλαμβάνουν τὶς πληροφορίες τοῦ ὁσίου Νικόδημου καὶ τοῦ Μηναίου, προσθέτοντας ὅτι κατὰ τοπικὴ παράδοση ὁ• ἅγιος καταγόταν ἀπὸ τὴν Πλαγιὰ τοῦ Πλωμαρίου, ὅπου πρόσφατα ἔχει ἀνεγερθεῖ παρεκκλήσιο πρὸς τιμήν του. Παρέτρεξαν τὴν πληροφορία τοῦ Εὐγενίου Βουλγάρεως, εἴτε γιατί δὲν πρόσεξαν τὴ διαφορά, εἴτε γιατί, μὲ τὰ ὑπάρχοντα μέχρι σήμερα δεδομένα, δὲν ἦταν δυνατὸν νὰ ἐπαληθευθεῖ οὔτε ἢ μία οὔτε ἢ ἄλλη μαρτυρία. Σύμφωνα λοιπὸν μὲ τὶς ἀνωτέρω πηγὲς ἔχουμε τρεῖς δυνατότητες καθορισμοῦ τῆς ἡμερομηνίας τοῦ μαρτυρίου τοῦ Γεωργίου: 12 Φεβρουαρίου 1663 (Εὐγένιος Βούλγαρης) 12 Φεβρουαρίου 1664 (Βούλγαρης «καθʹ ἑτέρους»), 14 Φεβρουαρίου 1693 (Νικόδημος, Μηναῖο). Ἕνα νέο στοιχεῖο ἔρχεται νὰ ρίξει φῶς στὸ ζήτημα αὐτό. Πρόκειται γιὰ μία «ἐνθύμηση», στὸν κώδικα ὑπʹ ἀριθμ. 27 τῆς βιβλιοθήκης τοῦ Κυριακοῦ της Ἱερᾶς Σκήτης τῆς Ἁγίας Ἂννης τοῦ Ἁγίου Ὅρους. Ὁ κώδικας ἔχει γραφεῖ στὸ Ἅγιον Ὅρος τὸ ἔτος 1663 ἀπὸ τὸν μοναχὸ Γεράσιμο. Κάποιος ὀλιγογράμματος μοναχὸς στὸ λευκὸ παράφυλλο 310α ἔγραψε ἀνορθόγραφα μιὰ ὡραία σημείωση —«ἐνθύμηση»—, ποὺ ἀφορᾶ στὸν νεομάρτυρα Γεώργιο. Ἀναφέρει τὸ ἔτος τοῦ μαρτυρίου (1693), τὸν μήνα (Φεβρουάριο), τὴν ἡμέρα (Κυριακή), ὄχι ὅμως καὶ τὴν ἡμερομηνία. Πρέπει νὰ ἔχει γραφεῖ ἀμέσως μετὰ τὸ μαρτύριο τοῦ ἁγίου, ὅπως φαίνεται καὶ ἀπὸ τὴν κατάληξη της («αἰωνία του ἡ μνήμη»), ἀκόμα καὶ ἀπὸ τὴν προσθήκη σʹ αὐτὴ ἀπὸ ἄλλο χέρι τῆς φράσεως «καὶ μετὰ ἀγγέλου». Αὐτὰ ταιριάζουν περισσότερο σὲ κοινὸ χριστιανό, παρὰ σὲ ἅγιο μάρτυρα. Δὲν εἶχε ἀναπτυχθεῖ ἀκόμα ἡ τιμὴ του ὡς ἁγίου. Ἀντιγράφουμε ἐδῶ τὴν ἐνθύμηση, χωρὶς νὰ διατηροῦμε τὴν ὀρθογραφία τοῦ κειμένου: «͵αχ γ΄ Φεβρουαρίου, ἡμέρα Κυριακή, ἐμαρτύρησε ἕνας χριστιανόςʺ τὸ ὄνομά του Γεώργιος, ἐπιστήμη του ράπτης, ἡ πατρίς του ἡ Μυτιλήνη, το ἐπίκλην του Παϊζάνος. Αἰωνία του ἡ μνήμη». Ἡ ἐνθύμηση δὲν ἀναφέρει τὸν τόπο τοῦ μαρτυρίου (Κωνσταντινούπολη), τὸν τρόπο τοῦ μαρτυρίου (διὰ ξίφους) καὶ τὴν αἰτία τοῦ μαρτυρίου («ὑπὲρ τῆς εὐσέβειας») πού μᾶς διασώζουν οἱ ἄλλες πηγές. Προσφέρει ὅμως ἕνα νέο πολύτιμο στοιχεῖο γιὰ τὴν ἀκριβή χρονολόγηση τοῦ μαρτυρίου τοῦ ἁγίου: «ἡμέρα Κυριακή». Μὲ βάση τὴν πληροφορία αὐτή, ἀνατρέχοντας στὰ ἡμερολογιακὰ δεδομένα τῶν πιθανῶν ἐτῶν τοῦ μαρτυρίου μποροῦμε νὰ ξεκαθαρίσουμε τὸ πρόβλημα. Ἀπαιτοῦνται βέβαια πολύπλοκοι ὑπολογισμοὶ γιὰ τὸν προσδιορισμὸ τῶν ἡμερομηνιῶν καὶ τῶν πασχαλιῶν τῶν μακρινῶν αὐτῶν ἐτῶν, ποὺ τοὺς ὀφείλουμε στὸν ἀστρονόμο κ. Χρῆστο Παπαγεωργίου, τὸν ὁποῖο ἰδιαίτερα γιʹ αὐτὸ εὐχαριστοῦμε. Ἔτσι ἀπὸ τὶς ἀνωτέρω τρεῖς ἡμερομηνίες ἀποκλείονται οἱ δυὸ πρῶτες καὶ ἐπιβεβαιώνεται ὡς ὀρθὴ ἡ τρίτη. Νὰ γιατί: Ἡ 12η Φεβρουαρίου 1663 ἦταν Τρίτη (ἡ 14η ἦταν Πέμπτη). Ἡ 12η Φεβρουαρίου 1664 ἦταν Πέμπτη (ἡ 14η ἦταν Σάββατο). Ἡ 14η Φεβρουαρίου 1693 ἦταν Κυριακὴ (ἡ 12η Παρασκευή). Ἐπειδὴ δὲ τὸ Πάσχα κατὰ τὸ ἔτος αὐτὸ ἦταν στὶς 18 Ἀπριλίου, ὅπως καὶ κατὰ τὸ ἔτος 1993, ποὺ συνέπεσε ἡ ἐπέτειος τῶν τριακοσίων ἐτῶν ἀπὸ τὸ μαρτύριό του, ἡ Κυριακὴ αὐτὴ ἦταν ἡ Κυριακή τοῦ Ἀσώτου. Ἔτσι ἡ ἐνθύμηση τοῦ κώδικος 27 τῆς Ἁγίας Ἄννης, ὄχι μόνο μας θύμισε κάτι ποὺ ξεχάσαμε, τὴν τριακοσιοστὴ δηλαδὴ ἐπέτειο τοῦ μαρτυρίου τοῦ ἁγίου Γεωργίου Παϊζάνου ἢ Πασγιάνου, ἀλλὰ καὶ ἐπιβεβαίωσε ὡς ὀρθὴ ἡμέρα τῆς μνήμης τοῦ τὴν 14η Φεβρουαρίου (1693).

Ο νεομάρτυς Γεώργιος Παϊζάνος (immyt.gr)