Ελέχθη ότι, εάν
οι «Τρεις μέγιστοι φωστήρες της τρισηλίου θεότητος» δεν εγεννώντο, θα
εχρειάζετο να κατέλθη δια δευτέραν φοράν επί της γης ο Χριστός. Δεν γνωρίζομεν
από ποίου σημείου αρχίζει να γίνεται υπερβολή το λεχθέν. Βέβαιον όμως είναι ότι
και οι τρεις ήσκησαν και ασκούν εισέτι αποφασιστικήν επίδρασιν επί της
ορθοδόξου θεολογίας και εν γένει της εκκλησιαστικής ζωής. Ο μεν, ως Τριαδικός
θεολόγος και θεωρητικός, ο δε, ως δογματικός και ασκητικός διδάσκαλος, και ο
τρίτος ως ιεροκήρυξ του άμβωνος έξοχος και ερμηνευτής της χριστιανικής διδαχής
μοναδικός.
Και οι τρεις, ως τέλειοι εν Χριστώ, εκοσμούντο κοινώς υφ’ όλων των
ανωτέρω χαρισμάτων του αγίου Πνεύματος. Γρηγόριος ο θεολόγος είχε μεν το
χάρισμα της Τριαδικής θεολογίας και θείας θεωρίας, αλλ’ ήτο και δογματικός και
ασκητικός και ερμηνευτής και κήρυξ δεινός του θείου λόγου. Βασίλειος ο μέγας
μαζί με το χάρισμα του δογματικού και ασκητικού συγγραφέως είχε και το χάρισμα
της Τριαδικής θεολογίας και θεωρίας, ως και της ερμηνείας και διδαχής του θείου
λόγου.
Και ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος, μαζί με το χάρισμα του ερμηνευτού και
ιεροκήρυκος του άμβωνος, ήτο και διδάσκαλος της Τριαδικής θεολογίας και
θεωρίας, ως και της δογματικής και ασκητικής θεολογίας.
Αλλά τα
μεν ήσαν βασικά χαρίσματα του αγίου Πνεύματος, ειδικά και κυρίαρχα «προς
οικοδομήν της Εκκλησίας», τα δε ήσαν ακόλουθα της καθάρσεως της ψυχής, της προς
Θεόν αγάπης και της ειδικής μαθήσεως, κατά το: «ο αγαπών με αγαπηθήσεται υπό
του πατρός μου, και εγώ αγαπήσω αυτόν και εμφανίσω αυτώ εμαυτόν».
